Roma imparatorluğu, Bizans ve Osmanlı imparatorluğu gibi üç büyük imparatorluğa başkentlik yapan İstanbul, pek çok kültürel tarihi zenginliğe sahiptir. Bunlardan biri de hiç kuşkusuz Kariye Kilisesi’dir.Bugün İstanbul surları içinde Edirne Kapıda bulunan Kariye Kilisesi eski Yunancada “kent dışı, kırsal alan” anlamına gelen ”Khora” sözcüğünden gelmektedir. Kilisenin yapılışı tam bilinmemekle birlikte I.Konstantinus zamanında (324-337) burada bir şapelin var olduğu kayıtlarda görülmektedir. I.Justinianus eski şapelin üzerine bu kiliseyi inşa ettirmiştir. Zamanla birçok topluluk tarafından tahribata uğratılan kilise onarım ve tadilatlarla günümüze kadar ulaşmıştır. Aslolan ise İmparator Aleksios’un Kayınvalidesi Maria Doukania kiliseyi himayesine aldıktan sonra kiliseyi yeniden inşa ettirmiş olduğu yapıdır. Bir çok imparatorluğun o zamanlarda birbiriyle savaş halinde olması ve kentin yağmalanmasıyla yıkımın önüne geçilememiş ve Kariye de burdan kendine düşen payı almıştır.
Kilisenin en parlak zamanı Andronikos zamanındadır; devlet yönetiminde birçok edebiyatçı bilginin konsorsiyumda yer alması bunda etkili olmuştur. İstanbul’un 1453 yılında Osmanlılar tarafından fetih edilmesinden sonra kısa bir dönem kilise olarak kullanılsa da, II.Beyazıt‘ın sadrazamı olan Hadım Ali Paşa tarafından 1511 yılında kilise, camiye çevrilmiştir. 434 yıl cami/kilise gibi hizmet gören Kariye, 1945 tarihinde müzeye dönüştürülmüştür.
XV. ve XVI. yüzyılda Rönesans (yeniden doğuş) adıyla tanımlanan bir akımla, batı ile klasik antikite (Eski Roma ve Yunan eserlerinin incelenmesi) arasında sanat, bilim, felsefe ve mimarlığın bağının tekrar kurulmasını sağlamıştır. Kariye içinde yer alan bir çok mozaik ve freksin bu akımdan tabiri caizse nasibini aldığı görülmektedir (iyiki de almış ). İç nartekste (genellikle yapının batı yönünde bulunan giriş bölümü) yer alan Meryem’in yaşamı ile dış nartekste yer alan İsa’nın yaşamı ve mucizelerini anlatan mozaikler bu dönemin en güzel örnekleri olarak günümüzde de görülebilmektedir. Gezenler bilir Kariye’nin kapısından içeriye adımızı attığınızda sanki resim galerisine girmişçesine duvarlardaki mozaik ve frekslerden gözlerinizi almıyorsunuz hatta bazen mozaikleri anlamak için fotoğraf çekmeyi bile unutabiliyorsunuz. Bu kadar ne var dediğinizi duyar gibiyim (gerçi gezenlerin bana hak vereceğini düşünüyorum) o zaman sizleri daha fazla meraklandırmadan müze içerisindeki mozaiklere ve bu mozaiklerin neler anlattığına gelin birlikte bakalım.
Bu sahne de, yanında havari Petros bulunan İsa, karşısında bulnan dilsiz bir kişiyi iyileştirmesi tasvir edilmiştir.İsa’nın yanında duran havari Petros’un karşısında duran dilsiz bir kişiyi iyileştirmesi tasvir edilmiş.Joachim ve Anna’nın Meryem’i sevmesi ile Anna’nın Meryemi doğurması sahnesi tasvir edilmiştirÜst mozaikte Joachim ve Anna’nın Meryem’i sevmesi tasvir edilmiştir.Doğum yapan Anna bir yatak üzerinde oturmakta, etrafında hizmet eden kadınlar yer alıken, sağ altta Meryem’in ilk banyosunun hazılanışı, sol altta Meryem’in beşiğin hazırlanmasıyla birlikte, tüm bunları kapıdan izleyen Joachim’in tasvir edilmiştir.Kubbedeki mozaikte İsa’nın çocukluk ve gençlik dönemi yaşantısından örneklerle işlenmiş. Tonozun ortasında dekoratif madalyon ve madalyonun kuzey tarafındaki sahnede Ürdün Nehri kıyısında Vaftizci Yahya arkasındaki insa topluluğuna, karşsındaki İsa’yı tanıtmaktadır. güney tarafta ise suça teşvik eden Şeytan’ın değişik görüntüleri tasvir edilmiştir.bir mağara içerisinde doğum yapan Meryem yere uzanmış tasvir edilirken, üst kısımda gökten gelen ışık demeti kundaktaki çocuk İsa’ya yansımakta ve ayrıca iiki hayvan da nefesleri ile İsa’yı ısıtır konumda gösterilmiştir.Meryem’in sol başında melekler topluluğu, sağ tarafında ise bir meleğin çobanlara seslenişi yer almaktadır. Mozaiğin sol alt tarafında İsa’yı yıkamak için hazırlanmış banyoyu görmekteyiz. sağ altta ise oturan Yusuf’un düşünceli hali tasvir edilmiş.Mozaiklerde İsa’nın mucileri tasvir edilmiştir. Tasvirlerde boş ve dolu ekmek sepetleri, küplere su doldurulması ve boganın kurban ediliş sahneleri vardır.Kubbedeki mozaikte İsa’nın çocukluk ve gençlik dönemi yaşantısından örneklerle işlenmiş. Tonozun ortasında dekoratif madalyon ve madalyonun kuzey tarafındaki sahnede Ürdün Nehri kıyısında Vaftizci Yahya arkasındaki insa topluluğuna, karşsındaki İsa’yı tanıtmaktadır. güney tarafta ise suça teşvik eden Şeytan’ın değişik görüntüleri tasvir edilmiştir.
Bir madalyon içinde Pantokrator İsa, kubbe dilimlerinde arasında iki sıra halinde İsa’nın 24 atasına ait figürler vardır. İsa’nın atalarının altında ise Yakup’un 12, Judah’ın 2, Pharez’in de bir oğlu vardır.
Meryem ve çocuk İsa’ya ait bir madalyon vardır ancak tadilatta olduğu için mozaikler çekemedik
Aziz Petros,sağ elinde bir yazı rulosu, sol elinde ise cennetin anahtarları bulunmaktadırMeryem’in ölümü mozağinde, Meryem yatağa uzanmış etrafında havariler, kilise ileri gelenleri ve Kudüslüü kadınlar yer almaktadır. Üst bölümde İsa ve kucağında Meryem’in ruhunu temsil eden çocuk bulunmaktadır. İsa’nın etrafında ise melekler vardır.Suriye valisi Quirinus’un önünde vergi nedeniyle yapılan nüfus sayımı sahnesi tasvir edilmiştir. Sahnede, sol tarafta Vali tahtına oturmuş, valinin solunda bir muhafız, sağında sıra ile bir katip, Romalı asker, Meryem,Yusuf ve Yusuf’un çocuklarının tasvirleri yer almaktadır.Kutsal ailenin Mısır’dan Nasrıya dönüşü sahnesi burada tasvir edilmişir. Sol tarafta Yusufuyumakta ve ona yaklaşan bir melek kralın öldüğünü haber vermektedir. Ortada önde omuzunda çocuk İsa’yı taşıyan Yusuf, onun arkasında Meryem en arkada iseyüklü bir eşeği çeken Yusuf’un oğlu vardır.İsa’nın, kolu kurumuş olan bir hastanın kolunu iyileştirmesi sahnesi tasvir edilmiştir.Yıllardan beri kan kaybından hasta olan bir kadının yerde diz çökmüş durumda, isa’nın eteğine dokunarak şifa sahnesi tasvir edilmiştir.Joachim ve Anna’nın Meryem’i seviyor durumunu gösterir.Joachim ve Anna’nın bulusmasi sonrasında çocuğu olacağını öğrenen Joachim gidip sevinçli haberi bildirir.Çocukları olacağını öğrendikten sonra her ikisi de sarılarak bu sevinci paylaşıyorlar.Madalyonun batı tarafında bir masa etrafında oturan üç rahip, kucağında tuttuğu çocuk Meryem’i takdis edilmek üzere tapınağa getiren baba Joachim tasvirlenmiştir.Parekklesion’un Planı
Mermer bir çerçeve içinde sol elinde açık kutsal kitap incil bulunan İsa ayakta tasvir edilmiştir.Meryem kucağındaki çocuk İsa ile birlikte ayakta tasvir edilmiştir.
Mozaiklerle ilgili açıklamalarda arkeolog Ali Kılıçkaya’ya teşekkür ederiz.
